Węgiel aktywny - co to właściwie jest?

Węgiel aktywny jest używany w domowych akwariach niemal od początku istnienia akwarystyki i pomimo ciągle pojawiających się nowych rozwiązań, wciąż jest najlepiej sprzedającym się środkiem filtrującym. Pomimo tego zdania na  temat wartości stosowania węgla aktywnego w filtrach są bardzo podzielone. Na jednym krańcu są węgloentuzjaści, uważający, że powinien on być używany jako standardowe medium do ciągłego użytku w większości filtrów . Inni są zdania, że należy go używać tylko do specjalnych potrzeb, a jeszcze inni uważają, że węgiel aktywny w ogóle nie powinien być stosowany w akwarium. Aby wyrobić sobie własne zdanie na ten temat, warto zainteresować się, czym w ogóle jest węgiel aktywny i na czym polega jego działanie.

Czym jest węgiel aktywny?

Węgiel aktywny (albo węgiel aktywowany) to forma węgla pierwiastkowego (C), charakteryzująca się bardzo dużą powierzchnią w przeliczeniu na masę, co sprawia, że jest doskonałym adsorbentem.

Węgiel aktywny jako taki, nie występuje w przyrodzie, lecz może być otrzymywany praktycznie z każdego materiału o dużej zawartości węgla pierwiastkowego. Powszechnie stosowanymi surowcami do produkcji węgla aktywnego są: drewno, węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf oraz inne substancje organiczne (choć na znacznie mniejsza skalę). Materiał podstawowy jest poddany specjalnej obróbce termicznej, dzięki czemu otrzymuje się węgiel o wysoko porowatej strukturze. I właśnie ta struktura jest przyczyną zawrotnej kariery węgla aktywnego, ponieważ porowate kanały pozwalają na “wychwytywanie” z wody lub powietrza szkodliwych substancji, które zostaną uwolnione dopiero w procesie utylizacji węgla.

Węgiel aktywny stosowany jest głównie w medycynie, jako środek do uzdatniania wody oraz w różnych gałęziach przemysłu.

W jaki sposób węgiel aktywny działa w akwarium?

Węgiel aktywny adsorbuje wiele rozpuszczonych zanieczyszczeń, takich jak chloramina i  chlor , garbniki (które zabarwiają wodę) i fenole (które powodują nieprzyjemne zapachy). Istnieje jednak wiele ważnych toksyn, których węgiel aktywny nie usuwa. Przede wszystkim nie usuwa trującego amoniaku, oraz jego pochodnych: azotynów i azotanów. W przypadku podwyższonych wartości amoniaku, azotynów i azotanów należy zastosować podmianę wody lub inne metody. Węgiel aktywny nie usuwa również niektórych metali ciężkich, takich jak ołów czy miedź. Jeśli podejrzewasz, że źródło wody może zwierać metale ciężkie, należy użyć produktu do uzdatniania wody przed jej wprowadzeniem do akwarium. Generalnie wśród substancji bardzo dobrze absorbowanych przez węgiel aktywny można wymienić: antymon, arsen, bizmut, chrom, cyna, brom, jod, fluorki, srebro, rtęć, kobalt, cyrkon, ołów, nikiel, tytan, wanad oraz żelazo. W większości przypadków jest to działanie raczej pożądane, choć np. wyłapanie zbyt dużej ilości żelaza w akwarium roślinnym może mieć również negatywne konsekwencje.

Węgiel aktywny doskonale adsorbuje większość leków stosowanych do leczenia ryb. Z tego powodu nie należy go używać w czasie kuracji (wpłynie negatywnie na jej skuteczność) i koniecznie należy go zastosować, kiedy kuracja już została zakończona (usunie z wody pozostałości).

Czy i jak stosować węgiel aktywny?

Ogólnie rzecz biorąc, używanie węgla aktywnego w filtrze jest dobrą rzeczą, ale nie jest koniecznością. Jeżeli regularnie testujesz wodę, wykonujesz częściowe podmiany i uzdatniasz nową wodę z kranu- w większości przypadków nie ma potrzeby używania węgla aktywnego.  Dlatego wiele źródeł zaleca, aby stosować go tylko w przypadkach szczególnych zanieczyszczeń. Oczywiście, są sytuacje, kiedy stosowanie filtra węglowego nie będzie miało żadnego sensu np. w przypadku akwarium „czarnych wód”, ponieważ węgiel bardzo łatwo wyłapuje z wody związki humusowe, warunkujące istnienie tego biotopu. Z drugiej strony- jeśli zależy nam na efekcie klarownej, przejrzystej wody- węgiel jest do tej roboty doskonałym wyborem.

Jak stosować węgiel aktywny? Przede wszystkim, wkład węglowy należy umieścić za wkładem biologicznym. W innym przypadku będzie on upośledzał działanie bakterii nitryfikacyjnych, a konkretnie- spowoduje, że nie będą miały pożywienia (a więc wymrą) i sam zajmie się nitryfikacja (co z kolei doprowadzi do jego szybkiego „zużycia”). Umieszczenie go za wkładem biologicznym pozwoli biologi na proces nitryfikacji.  a węgiel  będzie przeprowadzał swoją denitryfikację choć to tylko dodatek w jego głównego działania.

Ponieważ węgiel aktywny wiąże się z toksynami, które usuwa z wody, w końcu staje się nasycony i nie jest już w stanie adsorbować dodatkowych zanieczyszczeń. Z tego powodu należy go regularnie wymieniać – zwykle raz w miesiąc (choć oczywiście wszystko zależy od  rodzaju węgla oraz ilości substancji, które musiał wychwycić). Dłuższe przerwy spowodują, że filtr będzie nieefektywny. Ponadto węgiel może z czasem zacząć „oddawać, to co zebrał”. W normalnych warunkach nie powinno się to wydarzyć, jednak w przypadku znacznej zmiany chemii wody (np. podczas podmiany), węgiel może zacząć uwalniać niektóre zaadsorbowane substancje. Dlatego nie warto zwlekać z wymianą węgla. Jeśli zauważysz żółknięcie wody lub wyczujesz, że woda nieprzyjemnie pachnie, to znaczy, ze nadszedł najwyższy czas na wymianę.

Dość powszechny jest mit o możliwości „recyklingu” węgla aktywnego przez podgrzewanie go do wysokiej temperatury (np. przez pieczenie w piekarniku). Oczywiście jest to bzdura. Tylko specjalnie wyprodukowany i właściwie (szczelnie) przechowywany węgiel ma właściwości adsorpcyjne. Z tego tez powodu węgiel aktywny powinien być zawsze trzymany w szczelnie zamkniętym pojemniku.