Rośliny akwariowe

            Jeszcze kilkadziesiąt, a nawet kilkanaście lat temu większość akwarystów nie poświęcała roślinom w akwarium zbyt dużej uwagi. Owszem, niemal w każdym zbiorniku pojawiał się standardowy zestaw składający się z rogatka i moczarki kanadyjskiej, ewentualnie nurzańca- ale raczej nikt nie przywiązywał zbyt dużej wagi do odpowiedniego doboru roślin, nie mówiąc już o tworzeniu z nich wymyślnych kompozycji. Większość akwarystów zaspokajała swoje potrzeby estetyczne raczej przez wypełnianie zbiorników elementami dekoracyjnymi, takimi jak korzenie, kawałki skał czy porcelanowe lub (o zgrozo) plastikowe dekoracje. Jak w każdej dziedzinie, tak i w akwarystyce trendy się zmieniają i obecnie rośliny są postrzegane jako bardzo ważny element zbiornika. Ba, coraz powszechniejsze stają się akwaria holenderskie, w których znajdują się jedynie rośliny, a wraz z tą modą coraz więcej akwarystów (dotąd skupionych na rybach) zaczyna szukać informacji na temat odpowiedniego doboru oraz kompozycji roślin w akwarium.

Rola roślin w akwarium

Na wstępie warto odpowiedzieć sobie na pytanie- po co w ogóle rośliny w akwarium i czy są one konieczne. Oczywiście, że nie. Istnieje wiele akwariów biotopowych, w których roślinność nie występuje, lub występuje w bardzo ograniczonej formie (np. Tanganika albo europejski górski strumień)- jednak należy pamiętać, że są to odwzorowania dość specyficznych środowisk, w których żyje tylko niewielki procent hodowanych w akwariach ryb. Większość gatunków akwarystycznych w swoich naturalnych siedliskach przebywa wśród przeróżnych roślin i stanowią one ważny element ich życia. Jeśli więc chcemy zapewnić rybom optymalne warunki do życia, warto zadbać o zapewnienie im przestrzeni jak najbardziej przypominające naturalne środowisko.

Rośliny będą dostarczać rybom nie tylko kryjówek (a tym pozwolą im się „odstresować”) ale również przestrzeni do rozmnażania się. Bardzo dużo gatunków przystępuje do tarła w zacienionych i zarośniętych miejscach, a ikrę rozrzuca wśród roślinności- brak roślin zniechęca je bardzo skutecznie do prokreacji, ponieważ instynktownie postrzegają otoczenie jako nieodpowiednie do posiadania potomstwa. Poza wpływem na samopoczucie ryb, rośliny bardzo korzystnie wpływają na parametry wody. Po pierwsze, jak wszystkie zielone rośliny- intensywnie zajmują się fotosyntezą. Tak więc, wychwytują wytworzony przez ryby dwutlenek węgla i zamienią go na tlen. Mają również swój udział w cyklu azotowym, absorbując z wody związki azotowe i fosfor.

Rodzaje roślin akwariowych

Obecnie dostępna jest na rynku tak ogromna różnorodność roślin akwariowych mogąca początkującego akwarystę przyprawić o zawroty głowy. Znakomita większość z oferowanych roślin pochodzi z wód tropikalnych (podobnie jak znakomita większość hodowanych ryb), można jednak również spotkać natywne gatunki, takie jak rzęśl wiosenna. Producenci i dystrybutorzy roślin akwariowych stosują w swoich bazach wiedzy różne podziały roślin akwariowych. Ze względu na miejsce występowania (Azja, Amazonia etc.), docelowy rozmiar lub wymagania odnośnie oświetlenia- każdy z tych podziałów ma swoje plusy i minusy. My na potrzeby tego artykułu wprowadzamy klasyfikację, która może nie spełnia warunków „naukowej”, ale naszym zdaniem najlepiej pomoże zorientować się w temacie początkującemu akwa-ogrodnikowi. Celem usprawiedliwienia: do roślin akwariowych zalicza się nie tylko te, które w całości rosną pod wodą, lecz również takie, których część znajduje się ponad powierzchnią- te jednak najczęściej uprawia się w paludariach oraz terrariach, natomiast w akwariach z rybami zdarzają się dość często- dlatego wszystkie z nich wrzucimy do jednej kategorii, jednocześnie prosząc wszystkich botaników o wyrozumiałość.

Ze względu na zastosowanie rośliny akwariowe można podzielić na:

1. Tzw. trawnik lub (bardziej oficjalnie) rośliny pierwszego planu.

Są to drobne, niskie rośliny o delikatnych liściach, sadzone zazwyczaj w kępach lub tworzące naturalne darnie. Przykłady roślin „trawnikowych” to: Zwartka drobna (Cryptocoryne parva), Ponikło maleńkie (Eleocharis parvula) czy Lilaeopsis mauritiana. Większość gatunków roślin pierwszego planu uważa się za trudne w uprawie, wymagające dużo światła , nawożenia i regularnych zabiegów pielęgnacyjnych.

2. Rośliny środkowego planu.

To dość ogólna kategoria, obejmując największą ilość roślin, a w zasadzie większość roślin uprawianych w akwarium. Sa to rośliny o różnym wyglądzie i wymaganiach, średniej wysokości, sadzone w podłożu (albo doniczkach)- pojedynczo, albo w niewielkich kępach. Z racji na to, że znajdują się w centralnej części zbiornika, najbardziej rzucają się w oczy i często przybierają bardzo dekoracyjne formy. Wśród roślin środkowego planu znajdziemy zarówno rośliny drobnolistne, jak różne gatunki Rotali np. Rotala okrągłolistna (Rotala rotundifolia).oraz grubolistne- dobrym przykładem są popularne żabienice np. Żabienica amazońska (Echinodorus Amazonicus). Poza roślinami zielonymi w kategorii tej znaleźć można wiele gatunków i odmian o barwie czerwone, fioletowej, żółtej czy pomarańczowej.

3. Rośliny wysokie, albo rośliny tła.

To te z roślin, które ze względy na swoją wysokość (docelową) sadzimy  zazwyczaj w tylnej części zbiornika- pojedynczo lub w rzędach. Najpopularniejsi przedstawiciele tej kategorii to nurzeńce- np. Nurzeniec śrubowy (Vallisneria spiralis) i moczarki- np. Moczarka kanadyjska (Elodea canadensis).

4. Epifity.

Są to rośliny, które nie rosną w podłożu, tylko przyczepiają się do elementów wystroju zbiornika np. kawałków drzewa czy kamieni i czerpią wartości odżywcze bezpośrednio z wody akwariowej i/lub porastanego elementu. Należą do nich popularne i chętnie uprawiane anubiasy np. nubias Bartera (Anubias Barteri), jak również przeróżne mchy, takie jak Mech jawajski (Taxipylum barbieri).

5. Rośliny pływające.

To rośliny, których nie sadzi się w podłożu, ani nie przytwierdza do elementów wystroju, a pozwala im się swobodnie unosić na powierzchni wody. Rośliny takie doskonale zacieniają zbiornik i  rozpraszają światło, dlatego są wskazane w hodowli wielu gatunków ryb. Same jednak mają zazwyczaj duże wymagania, co do nasłonecznienia, więc ich uprawa bywa czasem trudna. Przykładami roślin pływających są: Pistia rozetkowa (Pistia Stratiotes) oraz Wgłębka wodna (Riccia fluitans).

6. Rośliny podwodno- nawodne.

Czyli wszystkie te rośliny, które zakorzenione na dnie zbiornika, wyrastają ponad tafle, tworząc tam nawodne liście lub kwiaty. Przykładem jest choćby Lotos tygrysi (Limnobium leavigatum) czy swojski Żabiściek pływający (Hydrocharis morsus-ranae)

Powyższy podział jest oczywiście bardzo umowny i opiera się głównie na miejscach sadzenia rośliny, jednak początkującemu akwaryście może dać wstępne rozeznanie istniejących możliwości.

Czym się kierować wybierając rośliny?

Wybierając rośliny do swojego akwarium, warto wziąć pod uwagę kilka podstawowych informacji na ich temat.

1. Charakterystyka roślin.

W pierwszej kolejności warto zainteresować się, jak duże mogą urosnąć różne rośliny i jakie mają wymagania ( odczyn pH, temperatura, twardość wody, światło itp.). Warto kupić rośliny o podobnych wymaganiach wodnych, aby wszystkie dobrze się rozwijały w zapewnionym środowisku. Nie najlepszym rozwiązaniem jest też łączenie roślin szybko rosnących razem z wolno rosnącymi, ponieważ te szybsze zwyczajnie zdominują wolniej rosnące i nie pozwolą im się prawidłowo rozwijać. No i najważniejsza kwestia- światło. Rośliny cieniolubne w dobrze doświetlonym zbiorniku pokryją się nalotem i glonami, natomiast światłolubne w ciemnym akwarium nie będą rosły.

2. Kompatybilność roślin i ryb

Wybierając rośliny warto wziąć pod uwagę potrzeby i zwyczaje ryb. Niektóre ryby będą się dobrze czuły w konkretnym typie roślinności. Inne z kolei mogą podjadać lub wykopywać rośliny- w tym wypadku wskazane będzie sadzenie bardziej odpornych gatunków. Warto tez wziąć pod uwagę pochodzenie- tak, aby fauna i flora tworzyły w akwarium spójną całość.

3. Możliwości akwarysty

Nie każdy posiada chęci, wiedzę czy czas na to aby z zaangażowaniem zajmować się pielęgnacją podwodnego ogrodu. W takim przypadku lepiej zdecydować się na rośliny o niewielkich wymaganiach i  tym samym zaoszczędzić sobie rozczarowań oraz wyrzuconych pieniędzy.

Jak kupować rośliny?

Kupując rośliny należy starać się wybierać młode i zdrowe okazy. Brązowo-żółte liście, liście przeźroczyste lub podziurawione, brak liści w ogóle, zgięte łodygi oraz białe albo uszkodzone korzenie- wszystko to są oznaki tego, że rośliny nie są w najlepszej kondycji. Warto również zwrócić uwagę na temperaturę wody w jakiej przechowywane były rośliny w sklepie – jeżeli była zbyt zimna, to najprawdopodobniej nie przetrwają zbyt długo w naszym akwarium po zakupie.

Większość roślin sprzedawanych w sklepach zoologicznych znajduje się w doniczkach lub jest sprzedawanych w pływających pęczkach. W czasie transportu do domu należy zapewnić im wilgoć- w tym celu można zawinąć w wilgotna szmatkę lub gazetę, albo umieścić w  worku foliowym wypełnionym powietrzem i odrobiną wody. Dzięki temu nie wyschną i nie ulegną uszkodzeniu.

Wybór podłoża do akwarium z roślinami

Ważną kwestią jest wybór podłoża do akwarium– to od niego zależy, jak będą rozwijać się rośliny. Mogą to być tradycyjne żwirki o niezbyt dużych ziarnach. Rośliny się w nich dobrze ukorzeniają, natomiast takie podłoże jest zbyt jałowe, dlatego najlepiej pod warstwę żwiru wysypać warstwę substratu nawozowego. Dzięki temu, że substrat znajduje się pod podłożem, substancje w nich zawarte nie przedostają się bezpośrednio do wody, ale (stopniowo uwalniając mikro- i makroelementy) wspomagają znajdujące się powyżej korzenie roślin.

Alternatywą dla podłoża i znajdującego się pod nim substratu nawozowego są tzw, podłoża specjalistyczne (podłoża aktywne). Takim terminem określa się kompletne podłoża, dedykowane przede wszystkim akwariom roślinnym. Charakteryzują się odpowiednią granulacją, umożliwiającą dobre ukorzenienie flory i dużą zawartością substancji odżywczych, ponadto zmiękczają wodę i stabilizują jej pH. Nie wszystkie podłoża specjalistyczne są obojętne dla ryb- dlatego warto przed zakupem wczytać się w informacje od producenta.

Dobrym wyborem na podłoże do akwarium z roślinami jest również lawa wulkaniczna. Dzięki, temu, że jest bogate w mikro- i makroelementy-  wpływa bardzo korzystnie na rozwój roślin. Pełni także rolę filtra biologicznego i wspomaga utrzymanie czystości w akwarium. Istnieje jednak ryzyko, że podłoże wulkaniczne wpłynie na parametry wody, a ze względu na porowatą strukturę może być niebezpieczne dla ryb spędzających dużo czasu na dnie zbiornika.

Zdecydowanie kiepskim pomysłem jest próba sadzenia roślin w podłożu piaskowym. Drobna faktura piasku powoduje, że wokół korzeni tworzą się strefy beztlenowe, co może prowadzić do gnicia korzeni i w rezultacie obumierania roślin.

Sadzenie roślin w akwarium

Po przyniesieniu roślin do domu należy je dokładnie wypłukać, wyjąć z opakowań oraz zdjąć wszystkie folie, gumki i inne zabezpieczenia oraz włókninę owijającą korzenie. Nowe rośliny mogą zawierają przyklejone do nich ślimaki. W przypadku akwariów z drapieżnymi rybami- nie ma potrzeby ich usuwania. W akwarium w którym nie będą miały naturalnego wroga- lepiej usunąć przynajmniej część, żeby za bardzo się nie rozmnożyły.

Najłatwiej sadzić rośliny w akwarium wypełnionym tylko częściowo wodą. Przed sadzeniem należy upewnij się, że woda ma odpowiednią temperaturę. Zbyt zimna wywoła szok u roślin akwariowych i w rezultacie może drastycznie skrócić ich żywotność. Jeśli korzenie roślin są zbyt długie- można je przyciąć. Stymuluje to rośniecie nowych korzeni i jest znacznie lepsze niż ich zaginanie lub łamanie. Metoda sadzenia zależy od rodzaju sadzonek oraz gatunku rośliny. Najłatwiej sadzi się te zakupione w koszyczkach i posiadające dobrze uformowaną bryłą korzeniową- można je (przy zachowaniu odpowiedniej ostrożności) sadzić ręcznie. Na wstępie wykonujemy w podłożu niewielkie zagłębienia, następnie umieszcza się rośliny na takiej głębokości, aby korzenie były w pełni zasłonięte a szyjka korzeniowa niezakryta, i przykrywa warstwą podłoża.

Sadzenie pojedynczych roślin, nieposiadających rozbudowanego systemu korzeniowego, najlepiej wykonywać z wykorzystaniem pęsety- należy chwycić nią końcówki korzeni i mocno wcisnąć je w podłoża. Niektóre z roślin można sadzić „pęczkami”- warto wtedy dla wygody związać je gumką lub nicią na czas sadzenia. Żeby ustabilizować poszczególne rośliny po zasadzeniu, u ich podstawy można ułożyć kamienie i korzenie. Dobrą praktyką jest zaopatrzenie nowo posadzonych roślin w tabletki z nawozem, co zapewni im natychmiastowe źródło składników odżywczych, szczególnie jeżeli sadzimy w żwirze, a nie specjalistycznym podłożu.

Epifity mocuje się na przeznaczonych na nie obiektach za pomocą nici lub żyłki wędkarskiej, a rośliny pływające po prostu umieszczamy na powierzchni wody.

Jak dbać o rośliny w akwarium?

Aby rośliny rosły i cieszyły oczy pięknym wyglądem- należy zapewnić im odpowiednie warunki.. Na ich rozwój mają wpływ trzy kluczowe czynniki – światło, dostęp do substancji odżywczych oraz dwutlenek węgla.

Światło jest niezbędne roślinom do przeprowadzania procesu fotosyntezy, czyli zamiany dwutlenku węgla na tlen i węglowodany, które są następnie wykorzystywane do wzrostu. Optymalny czas oświetlania dla roślin to około 10-12 godzin w ciągu doby, a 8 godzin to niezbędne minimum. Przyjmuje się, że w akwariach roślinnych oświetlenie powinno wynosić około 0,6 W/litr wody, choć bardzo dużo zależy tutaj od gatunków roślin – niektóre z nich wymagają bardzo dużo światła, inne radzą sobie doskonale, rosnąc niemal w półmroku.

Kwestie dostępu do substancji odżywczych częściowo załatwia odpowiednie podłoże, jednak samo podłoże (nawet najlepsze) wystarcza jedynie w przypadku niewymagających gatunków. W przypadku większości roślin konieczne jest odpowiednie nawożenie. Pobieranie substancji odżywczych przez rośliny odbywa się zarówno przez korzenie, jak i przez liście. Z tego powodu w sprzedaży można znaleźć zarówno nawozy w kapsułkach czy tabletkach, przeznaczone do umieszczenia w podłożu, jak i nawozy w płynie, które są absorbowane przez liście. Wybór rodzaju nawożenia zależy zarówno od hodowanych gatunków, jak i tego, czy chcemy zasilić wszystkie, czy tylko konkretną roślinę.

Do najważniejszych mikro- i makroelementów potrzebnym roślinom do prawidłowego wzrostu zalicza się:

– azot (N) – jest częścią wszystkich aminokwasów, z których są zbudowane rośliny, chlorofilu (czyli zielonego barwnika liści) i hormonów u roślin;

– fosfor (P) – potrzebny do wytworzenia energii w komórkach roślinnych;

– potas (K) – aktywuje enzymy i jest niezbędny do przeprowadzenia procesu fotosyntezy

– żelazo (Fe) – potrzebne do wytworzenia chlorofilu, czyli zielonego barwnika roślin.

– pierwiastki śladowe, jak mangan, cynk, bor, molibden, kobalt – regulujące wiele procesów w organizmie roślin

W pierwszych miesiącach życia akwarium wskazane jest nawożenie jedynie potasem, a dopiero, gdy akwarium dojrzeje, można podawać inne nawozy. W przypadku akwarium z dużą ilością ryb (lub innych zwierząt) suplementacja azotu i fosforu nie jest konieczna, ponieważ wytwarzane przez nie odpady organiczne i resztki pokarmów zawierają wystarczające ilości tych pierwiastków. W przypadku akwariów roślinnych lub z dużą przewagą roślin- warto regularnie dodawać azot i fosfor do wody. Żelazo można podawać jedynie w sytuacji zauważenia jego niedoboru- który objawia się żółknięciem lub blednięciem liści oraz zahamowanym wzrostem roślin. Jeśli sytuacja dotyczy jedynie pojedynczych roślin- można zastosować żelazo „miejscowo”, czyli wykorzystać nawóz w kapsułkach.

Kolejnym składnikiem koniecznym do rozwoju roślin jest dwutlenek węgla. W przypadku akwarium z rybami- to one będą regularnie dostarczać dwutlenek węgla w znacznej ilości. Inaczej wygląda sprawa w przypadku akwarium roślinnego. Tutaj konieczne jest wspomożenie natury bądź przez dozowanie CO2, bądź przez stosowanie płynnych nawozów zawierających węgiel.

Jak wszystkie istoty żywe, rośliny akwariowe poza „żywieniem” potrzebują także odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych, Aby podwodny ogród efektownie się prezentował, konieczne jest regularne wykonywanie, następujących prac „ogrodniczych”:

– usuwanie obumarłych części roślin

– przerzedzanie zbyt gęstych „zarośli” przez rozsadzanie roślin i usuwanie nadmiarowych pędów

– przycinanie roślin (nożyczkami ze stali nierdzewnej) w celu ich zagęszczenia i odświeżenia wyglądu

– usuwanie glonów z roślin

– niezwłoczne umieszczanie w podłożu roślin wygrzebanych przez ryby