Niemal każdego akwarystę wcześniej czy później dotyka przykry problem chorób, na które zapadają mieszkańcy jego zbiornika. W wielu przypadkach w momencie wystąpienia pierwszych widocznych symptomów leczenie jest bardzo skomplikowane albo wręcz niemożliwe, dlatego każdy hodowca powinien przywiązywać dużą wagę do profilaktyki polegającej na zapewnieniu rybom optymalnych dla konkretnego gatunku warunków życia, właściwej diety oraz bezwzględnym stosowaniu kwarantanny nowych mieszkańców, niezależnie od źródła ich pochodzenia.
Patogeny większości chorób pasożytniczych czy wirusowych wprowadzane są do akwarium z zewnątrz wraz z zarażonymi rybami, roślinami, mięczakami lub żywą karmą. O ile w ostatnim przypadku zamiana karmy żywej na mrożoną zazwyczaj eliminuje zagrożenie, to w pozostałych konieczna jest długotrwała i baczna obserwacja nowych nabytków w warunkach pełnej izolacji.
Zazwyczaj handlarze i hodowcy zapewniają o całkowitym zdrowiu i przebytej kwarantannie sprzedawanych ryb, jednak rozsądny akwarysta powinien pamiętać, że wiele chorób na początku przebiega bezobjawowa lub uaktywnia się w momencie zmiany warunków życia, dlatego nawet osobniki pochodzące ze sprawdzonego źródła przed wprowadzeniem do akwarium ogólnego lepiej przez jakiś czas trzymać w osobnym zbiorniku.
Kwarantanna ryb powinna trwać minimum 2-3 tygodnie, choć w przypadku niektórych cennych gatunków zaleca się nawet 3 miesiące. Proces ten ma również za zadanie aklimatyzacje nowych nabytków do warunków, jakie będą panowały w domowym akwarium, co jest szczególnie istotne w przypadku gatunków wyjątkowo delikatnych.
Akwarium kwarantannowe
Przygotowując akwarium, w którym będzie przebiegać kwarantanna należy wziąć pod uwagę wielkość i ilość ryb oraz ich potrzeby. Przerybienie z pewnością nie wpłynie korzystnie na kondycję mieszkańców i zamiast pomóc w zapobieganiu chorobom- może je wywołać.
Najlepiej sprawdzi się zbiornik tzw. higieniczny, pozbawiony podłoża, dekoracji oraz roślin. W takim akwarium najłatwiej utrzymać porządek, bo bez problemu można usunąć z dna niezjedzone resztki jedzenia oraz odchody. Jeśli ryby potrzebują kryjówek- warto zapewnić takie, które nie maja wpływu na parametry wody i łatwo utrzymać je w czystości np. porcelanowe doniczki. Zbiornik bez podłoża nie sprawdzi się w przypadku ryb kopiących, które w pustym akwarium nie będą czuły się zbyt komfortowo. W tej sytuacji najlepsza będzie cienka warstwa jałowego piasku lub żwiru.
Akwarium higieniczne powinno być wyposażone w filtr odpowiedni do wielkości zbiornika. Rodzaj filtra nie ma tutaj większego znaczenia, ważne, aby był on wcześniej zaszczepiony. Niezbędna jest również grzałka oraz termometr, które pomogą w utrzymaniu odpowiedniej temperatury.
Parametry wody w zbiorniku kwarantannowym nie powinny różnic się od tej z akwarium docelowego. Najlepiej jest użyć około 70% wody z naszego akwarium, a resztę uzupełnić świeżą, uzdatnioną wodą. Ważne są regularne podmiany oraz kontrola parametrów, ponieważ nagła zmiana może spowodować pogorszenie stanu zdrowia ryb, które w tym okresie są szczególnie wrażliwe.
W okresie kwarantanny nie należy stosować tych samych sprzętów oraz urządzeń w obu akwariach, aby przypadkowo nie przenieść patogenów.
Obserwacja ryb w czasie kwarantanny
W czasie kwarantanny ryby akwariowe należy uważnie obserwować, zwracając szczególną uwagę na:
Apetyt
Warto obserwować nowych podopiecznych podczas karmienia. Zdrowa ryba powinna przyjmować pokarm i nie wypluwać go. Czasem zdarza się, że ryby po stresie wywołanym transportem i zmianą środowiska na chwilę tracą zainteresowanie pokarmem. Nie jest to jeszcze niepokojący objaw pod warunkiem, że samoczynnie zniknie po 1-2 dobach od umieszczenia w akwarium kwarantannowym. Czasami niewielkie podniesienie temperatury wody lub urozmaicenie diety sprawia, że niejadki odzyskują apetyt. W innym przypadku należy zwrócić uwagę, czy nie występują inne objawy wskazujące na stan chorobowy.
Odchody
Jeśli są długie, nitkowate i ciągną się za rybą, prawdopodobnie cierpi ona na pasożyty. Niepokojące jest również widoczne zaczerwienienie odbytu oraz krwiste odchody, które wskazują na zapalenie przewodu pokarmowego. W pierwszym przypadku należy jak najszybciej wprowadzić odpowiednią kurację, a w drugiej zastosować kilkudniową głodówkę.
Stan płetw
Nawet jeśli po przyniesieniu ze sklepy ryby wyglądają idealnie, może się to zmienić w ciągu kilku kolejnych dni. Niepokojące jest, jeśli płetwy stają się postrzępione, oklapnięte, posklejane lub pojawia się na nich nalot. Należy wtedy jak najszybciej postawić diagnozę i włączyć właściwe leczenie.
Stan skóry
Jako, że w akwarium higienicznym nie umieszczamy dekoracji ani innych elementów, o które ryba może się skaleczyć, wszelkie pojawiające się zmiany na skórze należy traktować jako objaw chorobowy. Należą do nich wszelkie uszkodzenia łusek, owrzodzenia, wybroczyny, nalot, a także pociemnienie i utrata koloru. Objawy takie są symptomami różnych groźnych chorób, dlatego nie należy ich bagatelizować i jak najszybciej włączyć leczenie lub wyeliminować zarażone osobniki.
Zachowanie
Wiele chorób w początkowej fazie nie daje wyraźnych objawów, a jedynie zmiana zachowania wskazuje, że z rybą dzieje się coś niedobrego. Do najczęstszych wczesnych symptomów chorobowych należy apatia lub przesadna nerwowość połączona z ocieraniem się o przedmioty. Niepokojące jest również, jeżeli ryba zaczyna pływać w nienaturalny sposób np. kołysząc na boki, często podpływa do powierzchni, próbując łapczywie zaczerpnąć powietrze lub opada na dno.
Kąpiele profilaktyczne
Niektórzy akwaryści po zaaklimatyzowaniu ryb w zbiorniku kwarantannowym profilaktycznie stosują kąpiele w środkach chemicznych na najczęściej spotykane choroby. Najbardziej popularnymi środkami, posiadającymi najszersze spektrum działania są błękit metylowy oraz MFC. Takie postępowanie wprawdzie pozwala zniszczyć zagrożenie wieloma chorobami przed rozwinięciem się pierwszych objawów, jednak może osłabić i tak już zmęczone transportem ryby, powodując, że paradoksalnie będą bardziej podatne na zachorowanie. Dlatego lepiej u osobników nie wykazujących żadnych niepokojących symptomów nie stosować żadnej chemii i poprzestać na wnikliwej obserwacji.
Kwarantanna ślimaków
Nie tylko ryby należy poddawać kwarantannie- nosicielami chorób bardzo często są popularne w akwariach ślimaki, szczególnie te pochodzące z niepewnego źródła. Ślimaki mogą być między innymi źródłem niektórych pasożytów np. kulorzęska, który jeśli w ciągu kilku dni nie znajdzie żywiciela (ryby) ginie. Kwarantanna ślimaków powinna trwać minimum około tygodnia. Aby ja zastosować wystarczy niewielkie akwarium lub inne szklane naczynie.
Kwarantanna roślin
Również rośliny wprowadzone do akwarium mogą stać się źródłem zakażenia. Aby wyeliminować ryzyko wprowadzenia choroby, przed umieszczeniem nowej rośliny w zbiorniku, najlepiej przez minimum tydzień przechowywać ją w jakimkolwiek pojemniku napełnionym zdemineralizowaną wodą. Przedtem można (w zależności od delikatności rośliny) wypłukać ją w środku odkażającym np. chloraminie lub nadmanganianie potasu. Kwarantanna roślin ma na celu pozbycie się niepożądanych „gości”, takich jak stułbie, wypławki, ikra ślimaków, a także form przetrwalnikowych różnych pasożytów.
Po kwarantannie
Po zakończonej powodzeniem kwarantannie, a szczególnie w sytuacji, jeśli zmuszeni byliśmy zastosować leczenie ryb- zarówno zbiornik, jak i cały sprzęt należy zdezynfekować i pozostawić na kilka dni w stanie suchym przed ponownym wykorzystaniem. Filtr powinien być ponownie uaktywniony biologicznie. Nie należy przelewać wody ze zbiornika kwarantannowego do akwarium docelowego, nawet jeśli nie zaobserwowano żadnych objawów chorobowych. Nie należy też przeprowadzać w nim kolejnej kwarantanny przed dezynfekcją.
Co jeśli nie ma warunków do przeprowadzenia kwarantanny?
Wielu, szczególnie początkujących akwarystów, tłumaczy się brakiem warunków (kolejny zbiornik oraz sprzęt) do przeprowadzenia kwarantanny. W tej sytuacji jakąś namiastką (lecz zawsze tylko namiastką) może być kwarantanna… w sklepie lub u hodowcy. Nie kupujemy ryb natychmiast po tym, jak pojawią się w sprzedaży, tylko „odwiedzamy” je co jakiś czas, obserwując czy nie następują zmiany w wyglądzie lub zachowaniu. Jeżeli bardzo zależy nam na zakupie (boimy się, że ktoś nas ubiegnie), można spróbować porozumieć się ze sprzedawcą i np. kupić ryby oraz poprosić o przetrzymanie ich jeszcze przez jakiś czas. Po przyniesieniu ryb do domu i przed umieszczeniem ich w akwarium można też zastosować krótkotrwałą kąpiel profilaktyczną w dostępnych na rynku preparatach o właściwościach odkażających (zawsze zgodnie z wytycznymi producenta). Jednak żaden z tych zabiegów nie zastąpi prawidłowo przeprowadzonej kwarantanny, dlatego jeśli chcemy uniknąć poważnych problemów zdrowotnych hodowanych ryb, najlepsze będzie zainwestowanie w dodatkowy zbiornik, który przyda się również w sytuacji, gdy mimo zastosowanych środków ryby trzeba będzie poddać leczeniu.