Artykuły akwarystyczne - pokarm dla ryb akwariowych

Aby mieszkańcy naszego akwarium byli w dobrej kondycji i nie chorowali, koniecznie trzeba im zapewnić zbilansowaną i urozmaiconą dietę. Nie do przecenienie są pokarmy naturalne dla ryb, jednak coraz więcej hodowców skłania się ku sztucznej karmie, która jest znacznie wygodniejsza w użyciu, eliminuje również ryzyko wprowadzenia do zbiornika wraz z podawanym jedzeniem przeróżnych patogenów.

Firmy specjalizujące się w produkcji karmy dla ryb akwariowych oferują wiele rodzajów pokarmów, różniących się przeznaczeniem, formą, składem oraz ceną. Początkujący, a nawet doświadczony akwarysta może mieć więc poważny problem z wyborem właściwych produktów dla swoich pupili.

Większość hodowanych w akwariach ryb jest bardzo wrażliwa na niedobory składników odżywczych, które mogą spowodować u nich zaburzenia rozwoju, choroby a nawet śmierć. Dlatego, jeśli ich dieta ma się opierać na suchej karmie, warto zdecydować się na produkty znanych firm, gwarantujących wysoką jakość użytych surowców. Duże znaczenie dla wartości odżywczych mają również procesy technologiczne, którym pokarm jest poddawany. Znani producenci zazwyczaj zamieszczają na swoich stronach internetowych informację o zastosowanych metodach obróbki, pozwalających na zachowanie
w pokarmie jak największej ilości witamin i minerałów. Niestety, kupując pokarm „firmy- widma” wykonany teoretycznie z takich samych surowców
(a więc o podobnym składzie) ryzykujemy, że będzie on zupełnie jałową papką, która nie dostarczy naszym ulubieńcom niczego poza pustymi kaloriami.

Oczywiście, różne ryby akwariowe potrzebują różnej karmy w zależności od sposobu żerowania, wielkości otworu gębowego, a przede wszystkim potrzeb pokarmowych konkretnego gatunku. Dieta ryb roślinożernych powinna składać się w około 70% z pokarmów roślinnych, a produkty wysokobiałkowe nie powinny przekraczać 10%. Dla typowych mięsożerców proporcje te powinny być dokładnie odwrotne tzn. minimum 60% pokarmu powinny stanowić składniki o wysokiej zawartości białka, podczas gdy pokarmy roślinne lub zwierzęce bogate w chitynę nie powinny przekraczać 30%. Jeszcze inaczej wygląda zapotrzebowanie różnych gatunków określanych jako wszystkożerne, dlatego przed wybraniem się do sklepu zoologicznego po karmę warto poczytać o potrzebach hodowanych ryb i przy wyborze kierować się zdobytą wiedzą. Oczywiście można iść na skróty i kupić pierwszy lepszy pokarm dla rybek akwariowych np. dla gupików, jednak pozornie takie same produkty różnych firm często znacznie różnią się składem, a tym samym wartościami odżywczymi, dlatego przede wszystkim należy znać potrzeby swoich ryb i uważnie czytać etykiety.

PODSTAWOWE SKŁADNIKI ODŻYWCZE
Podobnie jak wszystkie zwierzęta na świecie, ryby potrzebują do życia białek, węglowodanów i tłuszczów. W zależności od gatunku składniki te powinny występować w pokarmie w różnych proporcjach.

Białka
Białko to bardzo ważny składnik diety, odpowiedzialny między innymi za budowę szkieletu i mięśni ryby. Zawartość białka w diecie ryb mięsożernych powinna wynosić minimum 60%, niestety większość gotowych pokarmów (poza kilkoma karmami specjalistycznymi), oferuje zawartość białka w granicach 40- 50%, co powoduje, że dietę typowych mięsożerców należy uzupełniać żywym bądź mrożonym pokarmem zwierzęcym. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na pochodzenie białka, ponieważ nie każde ma taką samą wartość dla ryb. Przede wszystkim trzeba odróżnić białko pochodzenia zwierzęcego od białka pochodzenia roślinnego. To pierwsze jest wskazane dla ryb mięsożernych, które dość trudno radzą sobie z białkiem roślinnym. Z kolei nadmiar białka zwierzęcego w diecie ryb roślinożernych może spowodować problemy w wydalaniem. Najlepszym źródłem białka zwierzęcego są: ryby, mięczaki, skorupiaki oraz jaja (szczególnie często dodawane do karmy dla narybku). Należy uważać na białko pochodzące od zwierząt stałocieplnych (wieprzowina lub wołowina), ponieważ dla większości ryb nie jest ono wskazane. Źródłem białka roślinnego są przede wszystkich rośliny strączkowe i zboża, choć producenci rzadko wskazują dokładne pochodzenie, w składzie umieszczając enigmatycznie brzmiące „roślinne ekstrakty białkowe”. Bardzo wartościowym nośnikiem białka roślinnego jest spirulina lub chlorella, dlatego warto kupować pokarmy, które zawierają w składzie którąś z tych alg.

Tłuszcze
Są bardzo ważnym składnikiem diety, ponieważ dostarczają rybom energii oraz warunkują przyswajanie niektórych witamin, jednak ich zawartość
w pokarmie nie powinna przekraczać 10, a dla niektórych gatunków nawet 5 % . Przyjmowane w nadmiarze prowadzą do otłuszczania narządów wewnętrznych oraz problemów przewodu pokarmowego. Mogą także wpływać negatywnie na rozmnażanie ryb. Jakość tłuszczów zależy od zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych, głównie Omega-3 i Omega-6, które wspomagają przyswajanie witamin i podnoszą ogólną odporność organizmu.
W dobrych karmach źródłem tłuszczów są ryby, skorupiaki, mięczaki, tran oraz jaja. Należy unikać karm w których stosowany jest tłuszcz wieprzowy lub wołowy, często opisywany w składzie jako „tłuszcz pochodzenia zwierzęcego”. Znacznie lepsze są karmy zawierające tłuszcze roślinne, choć wśród nich także znajdują się lepsze i gorsze. Jeśli na opakowaniu znajduje się informacja na temat rodzaju użytego tłuszczu roślinnego, pamiętajmy, że najgorszy
z nich to mało wartościowy i ciężkostrawny olej palmowy. Znacznie lepsze są oleje rzepakowe lub sojowe.

Węglowodany
Węglowodany dostarczają rybom energii, jednak ich nadmiar odkłada się w organizmie w postaci tkanki tłuszczowej. Źródłem węglowodanów w karmie dla ryb zazwyczaj są różnego rodzaju zboża, nie zawsze szczegółowo wymienione w składzie, a także warzywa: marchew, pietruszka, groszek czy papryka. Z niejasnych przyczyn producenci zazwyczaj nie umieszczają na opakowaniach informacji o zawartości węglowodanów. Oczywiście nie wszystkie węglowadany są tak samo cenne i pożądane w diecie. Generalnie im więcej „szlachetnych” dodatków tzn. warzyw oraz kiełków, otrąb i zarodków zbożowych- tym bardziej wartościowa jest karma. Jeśli w składzie wyszczególnione są jedynie „produkty zbożowe” albo po prostu mąka- prawdopodobnie mamy do czynienia z tanim „zapychaczem”. Nie poleca się również karm z dodatkiem cukru, po których ryby są często bardzo aktywne, natomiast upośledza on trawienie i powoduje nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej.

WITAMINY
Poza podstawowymi składnikami powinniśmy dostarczyć również rybom szereg witamin i minerałów, niezbędnych do prawidłowego rozwoju. W tej chwili producenci pokarmów wręcz prześcigają się w uszlachetnianiu swoich produktów, więc właściwie trudno znaleźć w sprzedaży pokarm, na którego etykiecie nie byłoby wyszczególnionych kilku witamin bądź mikroelementów. W istocie jest to często trik marketingowy, a ilości dodanych witamin tak naprawdę są znikome, dlatego mając do wyboru kilka pokarmów dla ryb z dodatkiem witamin najlepiej porównać ich ilości. Dodatki witaminowe nie powinny również przesądzać o wyborze produktu, ponieważ znacznie istotniejsze jest, żeby karma zawierała np. wartościowe białka i tłuszcze. Wiele witamin ryby potrafią wyprodukować same, a pozostałe (jeśli uznamy, ze istnieje taka potrzeba) można im podać w postaci odżywki witaminowej lub naturalnych produktów np. świeżych warzyw.

Pokarm dla ryb akwariowych w zależności od producenta może zawierać witaminy pochodzenia naturalnego, jak i te syntetyczne. Oczywiście te pierwsze są dużo łatwiej przyswajalne, co nie znaczy, że podawanie syntetycznych jest w jakikolwiek sposób naganne- po prostu zazwyczaj trzeba podać nieco większą ilość dla uzyskania tego samego efektu. Ponieważ producenci rzadko wskazują na pochodzenie witamin, warto zwrócić uwagę, czy karma zawiera składnik, mogący dostarczaj konkretnej witaminy- co wskazywałoby na jej naturalne pochodzenie.

Witamina C
Wspomaga ogólną odporność organizmu, bierze udział w syntezie kolagenu, tkanki chrzęstnej oraz kostnej. Jej niedobór objawia się ogólnym osłabieniem, powstawanie krwawych wybroczyn na skórze oraz anemią. Jako źródło witaminy C najczęściej dodawany jest to karmy szpinak, pokrzywa, papryka lub natka pietruszki. Witamina C (szczególnie syntetyczna) dość szybki wietrzeje i traci swoje właściwości, dlatego pokarm dla ryb z dodatkiem tej witaminy należy przechowywać w szczelnie zamkniętym opakowaniu.

Witamina A
U ryb odpowiada za prawidłowe widzenie oraz właściwe funkcjonowanie powłok ciała. Jej brak objawia się zaburzeniem wzroku, zmianami skórnymi oraz deformacją ciała. Źródłem witaminy A mogą być zarówno produkty pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Występuje w mięsie ryb, jajach, a także
(w postaci beta-karotenu) w marchwi i czerwonej papryce. Dzięki beta-karotenowi ryby przyjmują bardziej intensywne kolory, dlatego składnik ten często dodawany jest do pokarmów wybarwiających.

Witamina D
Reguluje gospodarkę wapniowo- fosforową. Przy jej braku organizm nie jest w stanie pobierać tych pierwiastków z zewnątrz, w następstwie czego zaczyna „zjadać” własny kościec. Naturalna witamina D znajduje się w mięsie ryb, tranie oraz jajach.

Witamina E
Działa jak antyoksydant i bierze udział w dostarczaniu substancji odżywczych do komórek. Dodatkowo wzmacnia naczynia krwionośne i wspomaga odporność. Wpływa także korzystnie na płodność ryb. Jej niedobór objawia się zaburzeniami pływania, degeneracją mięśni, bezpłodność, osłabienie odporności oraz zmiany w narządach wewnętrznych. Podstawowym źródłem witaminy E są pokarmy roślinne, takie jak papryka, natka pietruszki czy szpinak.

Witamina K
Odpowiada za krzepniecie krwi, a jej niedobór objawia się krwawymi wybroczynami pod skórą. W organizmie zdrowej ryby witamina K jest produkowana przez mikroorganizmy stanowiące florę jelitową. Funkcja ta może być zaburzona np. przez kurację antybiotykową. Witaminę K zawierają wszystkie rośliny zielone.

Witamina B1
Odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie wielu narządów. Jej niedobór może objawiać się brakiem apetytu, zaburzeniami równowagi, zanikiem mięśni, osłabionym wzrostem lub zmianą ubarwienia. Źródłem witaminy B1 są produkty zbożowe (szczególnie zarodki pszenne), drożdże, szpinak oraz rośliny strączkowe.

Witamina B2
Jest odpowiedzialna za przemiany metaboliczne białek, tłuszczów i węglowodanów. Jej niedobory są odpowiedzialne za zaburzenia wzroku, uszkodzenia naskórka i śluzówki przewodu pokarmowego oraz ogólne uwrażliwienie na infekcje bakteryjne. Występuje w mięsie ryb i małży, drożdżach oraz w jajach.

Witamina B6
Odpowiada za metabolizm komórkowy. Jej braki mogą objawiać się zaburzeniami układu nerwowego, zahamowaniem wzrostu oraz anemią. Witamina B6 jest produkowana przez mikroorganizmy tworzące florę jelitową, jednak w przypadku jej naruszenia (np. na skutek kuracji antybiotykowej) musi być przyjmowana wraz z pożywieniem. Źródłem witaminy są pełne ziarna zbóż, papryka, szpinak, drożdże, ryby oraz jaja.

Witamina B7 (biotyna)
Bierze udział w procesach metabolicznych ryb. Jej niedobory objawiają się utratą apetytu, anemią i zaburzeniami pracy układów nerwowego
i pokarmowego. Wartościowym źródłem witaminy są jaja, szpinak oraz pełne ziarna zbóż.

Witamina B9 (kwas foliowy)
Reguluje podział, wzrost i dojrzewanie komórek. Jej niedobór objawia się osłabionym wzrostem, anemią, ubytkami płetw, a także zaburzeniami trawienia
i problemami ze wzrokiem. Witamina B9 znajduje się w drożdżach i jajach.

Witamina B12
Brak witaminy B12 może powodować zaburzenie wchłaniania i procesu krwiotwórczego. Znajduje się głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego: mięsie ryb, tranie i jajach.

BŁONNIK I CHITYNA
Choć nie są trawione przez ryby,stanowią nieodłączny składnik ich diety. Ich obecność w przewodzie pokarmowym ułatwia trawienie i przyswajanie innych składników oraz prawidłowe wydalanie. W przypadku ryb roślinożernych źródło błonnika stanowią wszelkie rośliny zielone, w tym również algi oraz glony. Niedobory mogą pojawiać się w przypadku podawania wyłącznie karmy opartej na przetworzonych zbożach i objawiają się zaparciami oraz chorobami przewodu pokarmowego. Równie niepożądany jest nadmiar błonnika, który może upośledzać wchłanianie substancji odżywczych. Odpowiednikiem błonnika w diecie ryb mięsożernych jest chityna wchodząca w skład pancerzyków drobnych zwierząt wodnych.

WIELKOŚĆ I FORMA POKARMU
Wielkość i forma pokarmu uzależniona jest od wielkości ryby, położenia otworu gębowego oraz miejsca pobierania pokarmu.

Dla ryb żerujących tuż przy powierzchni najodpowiedniejsze będą płatki oraz pałeczki pływające. Jedne i drugie dość długo unoszą się na powierzchni,
a potem powoli opadają na dno, dzięki czemu mogą być pobrane również przez ryby żerujące w toni. Płatki pozwalają ponadto na łatwe rozkruszenie, co sprawia, że można je podawać również gatunkom o bardzo małych otworach gębowych. Jeśli obsadę naszego akwarium stanowią głównie ryby żerujące
z toni, najodpowiedniejszą formą będą wolno tonące granulaty. Z myślą o rybach żerujących na dnie zbiornika powstały karmy w formie tabletek, chipsów
i wafelków. Pokarmy takie szybko toną i charakteryzują się tym, że bardzo wolno chłoną wodę, dzięki czemu długo zachowują swój kształt. Tabletki samoprzylepne mogą być także przytwierdzane do szyby akwarium, co pozwala na karmienie nimi również ryb żerujących w toni. Do karmienia narybku przeznaczone są pokarmy mikronizowane, w formie drobnego pyłu.

Większość ryb lubi różnorodność, dlatego warto podawać im naprzemiennie pokarmy w różnej formie, oczywiści dostosowane do ich potrzeb
i możliwości.

Bardzo ważne jest, żeby nie przekarmiać ryb. Zakłada się, że podany pokarm powinien znikać w ciągu kilku minut. Jeśli tak się nie dzieje, albo posiłek rybom nie odpowiada, albo po prostu nie są głodne. Niezjedzoną karmę najlepiej odłowić, zanim zacznie się rozkładać i zanieczyści akwarium. W zależności od gatunku, dorosłe ryby wystarczy karmić raz albo dwa razy dziennie. Zasada ta nie dotyczy narybku, który może wymagać podawania pożywienia nawet co 2-3 godziny.

OPAKOWANIE
Kupując pokarm dla ryb warto również zwrócić uwagę na to, w jaki sposób jest zapakowany. Ponieważ niektóre składniki (np. witaminy A i D3) są wrażliwe na światło, opakowanie powinno odpowiednio zabezpieczać pokarm przed promieniami słońca. Z tego powodu producenci stosują nieprzejrzyste torebki lub pudełka oraz opakowania przejrzyste z filtrem UV. Nasz niepokój powinna wzbudzać karma w foliowych woreczkach, a także karma sprzedawana „na wagę”, która przechowywana jest w otwartych opakowaniach zbiorczych. Pokarm dla rybek powinien być również zabezpieczony przed dopływem powietrza, czyli zamknięty w szczelnych pudełkach lub torebkach. Kupując karmę, warto zwrócić uwagę, czy opakowanie pozwala na dokładne zamknięcie po użyciu pierwszej dawki. Jeśli nie, po przyniesieniu do domu najlepiej przesypać ją do szczelnego pojemniczka i w ten sposób przechowywać. Otwarta torebka z płatkami, leżąca na pokrywie akwarium nie tylko powoduje utlenianie witamin, lecz także nasiąka wilgocią i zwyczajnie może zacząć się psuć.

Wybierając pokarm w sklepie zoologicznym trzeba jeszcze zwrócić uwagę na dwie rzeczy. Pierwsza z nich to data przydatności. Niestety, często sprzedawcy nie zwracają na to uwagi i zdarza im się sprzedawać karmę „po terminie”, która nie tylko jest mniej wartościowa, ale może się również okazać szkodliwa dla ryb. Kolejną ważną sprawą jest sposób przechowywania. Powinno to być suche, niezbyt gorące i niezbyt zimne miejsce. Karma, która długo leży w oknie wystawowym, gdzie nagrzewa się do wysokich temperatur lub jest trzymana zimą na dworze, może zostać w ten sposób pozbawiona części witamin i minerałów. Jeszcze bardziej niebezpieczne jest długotrwałe przechowywanie opakowań z pokarmem w wilgotnym miejscu, które może spowodować rozwinięcie się wewnątrz trujących pleśni.

Przy wyborze wielkości opakowania karmy dla ryb najlepiej kierować się jej realnym zużyciem i nie przesadzać z kupowaniem „na zapas”. Duże opakowania zbiorcze wychodzą wprawdzie znacznie taniej, natomiast podobnie jak w przypadku jedzenia dla ludzi, najlepsza jest karma możliwie najświeższa. Po otwarciu opakowania witaminy stopniowo się utleniają, często z czasem pokarm traci też walory smakowe, nie mówiąc o tym, że może również ulegać zepsuciu.

RÓŻNORODNOŚĆ
Podobnie jak ludzie ryby nie powinny jeść ciągle tego samego i nie chodzi tylko o doznania smakowe, lecz także dostarczenie różnorodnych składników. Dlatego nawet najlepszy i najbardziej zbilansowany pokarm dla rybek nie powinien być jedynym składnikiem diety. Akwaryści często stosują naprzemiennie dwa albo trzy gotowe pokarmy, urozmaicając posiłki mrożonymi lub żywymi larwami owadów, świeżymi warzywami lub specjalistycznymi odżywkami i preparatami witaminowymi. Dzięki temu ryby zachowują dobry apetyt, a hodowca ma pewność, że ułożona przez niego dieta jest odpowiednio zbilansowana i dostarcza wszystkich niezbędnych składników.